Gwałtowne zmiany zachodzące w środowisku oraz trybie życia ludzi to przyczyny chorób cywilizacyjnych. W ostatnich latach obserwuje się coraz szybszy rozwój problemów zdrowotnych u społeczeństwa. Wpływa to na konieczność poszukiwania coraz to nowszych pomysłów, jak zapobiegać chorobom cywilizacyjnym. Stosuje się rozwiązania na szeroką skalę, np. ogólnopolskich programów rządowych, aż po jednostkowe zmiany codziennych nawyków, np. diety.
Choroby cywilizacyjne w Polsce
Choroby cywilizacyjne stanowią globalny problem, dlatego określane są często mianem „epidemii XXI”. Dotykają one zarówno w społeczeństwa wysoko rozwinięte, jak i te dopiero rozwijające się. Według raportu GUS z 2020 r. najgroźniejsze choroby cywilizacyjne dla życia Polaków to te związane z układem krążenia oraz nowotwory złośliwe. Były one przyczyną aż 65% zgonów wśród pacjentów.
Do chorób cywilizacyjnych zalicza się m.in:
- choroby sercowo-naczyniowe,
- choroby układu oddechowego,
- otyłość,
- cukrzycę,
- choroby nowotworowe,
- problemy psychologiczne.
Działania profilaktyczne w Polsce
Aby zapobiegać rozwojowi chorób społecznych, polski rząd tworzy Narodowy Program Zdrowia. Jego celem strategicznym jest zwiększenie liczby lat przeżytych, a także redukowanie społecznych nierówności w zdrowiu. Program jest planem wdrażania działań zdrowotnych, tworzonym co pięć lat.
Do działań profilaktycznych proponowanych przez Program zalicza się m.in.:
- Prowadzenie ogólnopolskiego centrum edukacji żywieniowej.
- Kształtowanie postaw prozdrowotnych i promocja aktywności fizycznej.
- Podnoszenie kompetencji kadr medycznych i innych specjalistów uczestniczących w realizacji działań profilaktycznych.
- Koordynacja, monitorowanie oraz ewaluacja skuteczności i efektywności zadań prowadzonych w celu profilaktyki.
- Sporządzanie raportów z realizacji zadań z zakresu zdrowia publicznego na podstawie danych gromadzonych od realizatorów tych zadań, wraz z ewaluacją.
- Przygotowanie raportu „Sytuacja zdrowotna ludności Polski i jej uwarunkowania”.
- Rozwój kompetencji pracowników ochrony zdrowia, pracowników oświaty, pomocy społecznej i innych grup społecznych.
Pomoc dietetyczna w wybranych chorobach cywilizacyjnych
Często można usłyszeć, że „dobry dietetyk” może pomóc w profilaktyce i przebiegu niektórych chorób. Warto zatem zastanowić się, kim on jest? Dobry dietetyk to specjalista, który potrafi indywidualnie i odpowiednio dobrać leczenie dietetyczne do zdiagnozowanej choroby. Jest to tzw. dietoterapia, która wpływa na poprawę jakości życia pacjenta, a także przeciwdziała lub zmniejsza rozwojowi choroby.
Pomoc dietetyka w otyłości
Bardzo ważne jest, aby dieta u osób z otyłością była ustalona z dietetykiem. Jeszcze przed rozpoczęciem dietoterapii powinien on ocenić gotowość pacjenta do zmiany stylu życia. Ma to bardzo duże znaczenie dla dalszego leczenia. W przypadku osób dorosłych z nadwagą należy ustalić zindywidualizowane i realistyczne cele terapii, by nie poddały się one w walce o lepsze zdrowie.
W otyłości stosuje się dietę redukcyjną. Oznacza to, że posiłki muszą mieć obniżoną kaloryczność w stosunku do indywidualnie ustalonego zapotrzebowania. Dietetyk tworzy jadłospis, który dopasowany jest do wartości zapotrzebowania na składniki mineralne i witaminy.
Dietetyk w leczeniu otyłości musi współpracować z innymi specjalistami z różnych dziedzin w ramach interdyscyplinarnego zespołu terapeutycznego. Jest to szczególnie ważne w sytuacjach, gdy pacjent, nie może schudnąć poprzez dietę i ćwiczenia fizyczne. Wtedy to należy rozważyć leczenie farmakologiczne, a w szczególnych przypadkach zabieg chirurgiczny.
Dietetyk w leczeniu cukrzycy
Mimo że w cukrzycy stosuje się środki farmakologiczne, niezbędne jest wprowadzenie leczenia dietetycznego. Jest to element potrzebny w terapii każdego rodzaju tego schorzenia. Pacjent, który stosuje insulinę lub doustne leki hipoglikemizujące nie jest zwolniony z obowiązku przestrzegania diety terapeutycznej.
W cukrzycy zalecana jest dieta o niskim indeksie glikemicznym. Dietetyk ma obowiązek wyjaśnić, z czym to jest związane i jakie produkty charakteryzują się niskim IG. Następnie dopasowuje wartość energetyczną diety chorych z cukrzycą no ich indywidualnych potrzeb, wykorzystując pomiar spoczynkowej przemiany materii. Kontrola posiłków pozwala na uzyskanie /lub utrzymanie optymalnej masy ciała u cukrzyka.
Wpływ diety w chorobach psychicznych
Coraz częściej prowadzone są badania nad tym, czy dieta może wpływać na przebieg chorób psychicznych. Nie bez powodu powstała gałąź nauki – nazywana psychodietetyką – która pomaga zidentyfikować przyczyny i mechanizmy złych nawyków i pomóc w procesie zmian. Takimi zadaniami zajmuje się psychodietetyk.
Dieta pacjentów poddawanych opiece psychiatrycznej powinna zawierać składniki korzystne dla pracy serca oraz utrzymania prawidłowego profilu cukru i lipidów we krwi. Ważne jest, aby dietetyk w jak największym stopniu wyeliminował produkty nasilające stres oksydacyjny i właściwości prozapalne, które są zaangażowane w patofizjologię zaburzeń psychicznych. Dodatkowo w diecie należy zwiększyć spożycie substancji o właściwościach przeciwzapalnych i przeciwutleniających.
Ponadto dietetyk dba o właściwy stan odżywienia i doboru kluczowych składników odżywczych, które pozwalają na prawidłowe funkcjonowanie ośrodkowego układu nerwowego. Niewłaściwa praca tego układu może prowadzić do nasilenia się choroby. Dietetyk musi również pamiętać o wykluczeniu produktów wywołujących alergie czy nietolerancje, ponieważ mogą one wpływać na pogorszenie stanu psychicznego.
Dieta łagodząca przebieg nowotworu
Niestety ma jednej uniwersalnej diety dla wszystkich pacjentów onkologicznych. Rodzaj i proporcje węglowodanów, białek, tłuszczów, witamin, minerałów i błonnika zależą od wielu czynników. Wśród nich wymienia się: lokalizację guza, stadium choroby, przebieg terapii, występowanie niepożądanych skutków leczenia, poziom odżywienia pacjenta.
Najważniejszym zadaniem dietetyka onkologicznego jest utrzymanie prawidłowej masy ciała i zapobieganie rozwojowi niedożywienia poprzez dostarczanie odpowiedniej ilości energii i składników odżywczych. Odpowiednio dobrana dieta może zmniejszyć skutki uboczne zabiegów onkologicznych, a także pobudzić mechanizmy obronne organizmu, co wpłynie na usprawnianie jakości życia pacjenta.
Kurs Specjalisty ds. leczenia chorób cywilizacyjnych
Program Kursu Specjalisty ds. leczenia chorób cywilizacyjnych, oferowany przez Polski Instytut Dietetyki, obejmuje: charakterystykę i przyczyny chorób społecznych, a także planowanie żywienia w ich profilaktyce i leczeniu. Jest to kurs online skierowany dla wszystkich osób pragnących zwiększyć wiedzę w ww. zakresie. Absolwent kursu otrzymuje tytuł specjalisty ds. leczenia chorób cywilizacyjnych, udokumentowany certyfikatem w języku polskim i angielskim.
Należy pamiętać, że w celu podjęcia pracy jako dietetyk, należy zdobyć dyplom uprawniający do wykonywania tego zawodu albo uzyskać status absolwenta technologii żywności, kierunkowych studiów wyższych, czy też dietetyki I lub II stopnia.
