Nadmierna ilość tkanki tłuszczowej to nie tylko brak pożądanej sylwetki, lecz także zwiększone ryzyko chorób przewlekłych, które w połączeniu ze znaczną nadwagą zagrażają zdrowiu. Jak rozpoznać i leczyć ten niebezpieczny dla organizmu stan?
Kiedy nadwaga przechodzi w otyłość
Otyłość jest uznawana obecnie za chorobę przewlekłą, a nadwaga za schorzenie prowadzące do otyłości. Jest to stan, w którym do organizmu dostarczane jest zbyt wiele posiłków – więcej, niż organizm jest w stanie przetworzyć na energię i prawidłowo funkcjonować. Z tego powodu nadwyżki energetyczne są magazynowane w postaci dodatkowej tkanki tłuszczowej, która zaczyna odkładać się nie tylko pod skórą, ale również wokół ważnych narządów, utrudniając ich pracę.
Nadmiar tkanki tłuszczowej jest widocznym objawem chorobowym, którego nie należy lekceważyć. W porę rozpoczęte działania zachowawcze mogą zapobiec dalszemu rozwojowi tycia, tym samym czyniąc organizm zdrowszym i bardziej wydajnym. Skrajnym przypadkiem jest otyłość olbrzymia, która prowadzi do ruchowej niepełnosprawności, uzależnienia od pomocy innych, a często także – do śmierci.
Czynniki prowadzące do otyłości
Otyłość została już nazwana chorobą cywilizacyjną, gdyż boryka się z nią coraz większy odsetek społeczeństwa. Powstaje z wielu różnych przyczyn i bez odpowiednich działań nie ustępuje samoistnie. Prowadzi do wielu schorzeń, w tym układu krążenia, przewodu pokarmowego i układu ruchu; negatywnie też wpływa na sferę psychiczną, prowadząc do złego samopoczucia, zaniżonej samooceny oraz potęgujących chorobę działań, jak np. zajadanie stresu czy kompulsywne objadanie. Rodzaje otyłości można ogólnie podzielić na dwa rodzaje:
- otyłość pierwotna:
jej przyczyną są najczęściej czynniki środowiskowe, takie jak nadmierne spożywanie pokarmów, spożywanie pokarmów o za dużej kaloryczności i wysoko przetworzonych, podjadanie, unikanie warzyw i mała ilość ruchu, - otyłość wtórna:
ten rodzaj otyłości związany jest z zaburzeniami gruczołów wydzielania wewnętrznego – układem hormonalnym, jak np. zespół Cushinga czy nieleczona niedoczynność tarczycy.
Bardzo ważne jest zdiagnozowanie przyczyn, które powodują nadwagę u danego pacjenta. Dzięki temu działania skupione na zgubieniu wagi będą bardziej efektywne – wiadomo wtedy, które z czynników można wycofać lub zminimalizować ich negatywny wpływ na organizm. Leczenie otyłości jest trudne, długie i wymaga zastosowania różnych metod, dopasowanych indywidualnie do każdego pacjenta.
Stopień otyłości – jak to sprawdzić?
Aby określić etap rozwoju choroby otyłości, wykorzystuje się trzy metody:
- Wyznaczenie wskaźnika masy ciała (ang. BMI – Body Mass Index):
Wskaźnik ten określa ilość tkanki tłuszczowej w organizmie. Aby go wyliczyć, należy podzielić masę ciała (w kilogramach) przez wzrost podniesiony do kwadratu (w metrach). Otrzymany wynik daje podstawowy wgląd w stan pacjenta: – BMI mniejsze niż 18,5 – niedowaga,
– od 18,5 do 24,9 – prawidłowa waga,
– od 25 do 29 – nadwaga,
– od 30 do 34,9 – otyłość I stopnia,
– od 35 do 39,9 – otyłość II stopnia – kliniczna,
– powyżej 40 – otyłość III stopnia, zwana również olbrzymią.
Należy mieć na uwadze, że wskaźnik BMI nie jest wiarygodny, kiedy jest stosowany
u kobiet w ciąży, czynnych sportowców, osób ze znacznie rozbudowaną tkanką
mięśniową, dzieci w fazie wzrostu oraz u osób starszych, gdzie trudno jest określić
wzrost.
2. Pomiar zawartości tkanki tłuszczowej w organizmie:
Służą do tego specjalne wagi i urządzenia pomiarowe. Nadwagę diagnozuje się, gdy
zawartość tkanki tłuszczowej w organizmie wynosi u mężczyzn 20-25 proc., a u kobiet
30-35 proc. Wskazania powyżej tych norm oznaczają otyłość.
3. Pomiar obwodu talii:
Jeżeli obwód talii mieści się w zakresie 80-87 cm u kobiet, a 90-93 cm u mężczyzn,
wskazuje to na nadwagę. Powyżej tych wartości rozpoczyna się choroba.
Istotna jest również rozmowa z pacjentem na temat jego stylu życia, przyzwyczajeń żywieniowych oraz chorób i leków, które stosuje – wszystkie dane zebrane razem wskażą skuteczną ścieżkę działania.
Leczenie otyłości – od czego zacząć?
Otyłość kliniczna występuje, gdy gromadzenie tkanki tłuszczowej przekracza potrzeby fizjologiczne organizmu. Jest to rodzaj otyłości, który może już wymagać interwencji lekarza, często we współpracy z dietetykiem i trenerem personalnym. W tym stadium mogą już pojawiać się poważne schorzenia i zaburzenia pracy całego organizmu. Pierwszym krokiem jest więc działanie zachowawcze, polegające na leczeniu objawowym – sprowadza się ono przede wszystkim z wprowadzeniem odpowiedniej diety, która jest uboga energetycznie. Równocześnie, podczas walki z otyłością należy zadbać, aby w posiłkach ograniczone zostały także cukry i tłuszcze. Wprowadzane są również odpowiednie ćwiczenia fizyczne, niezbędne w procesie zrzucania wagi.
Przyjmuje się, że ten etap leczenia – jako samodzielny – powinien trwać ok. 6 miesięcy. Jeżeli do tego czasu stan pacjenta nie poprawi się lub, co gorsza – zacznie pogarszać, należy rozważyć inne, bardziej inwazyjne metody leczenia. Przy otyłości II i dalszego stopnia stosowane jest leczenie farmakologiczne i operacyjne – wykonuje się takie zabiegi, jak ograniczenie objętości żołądka lub implantacja balonu żołądkowego. Celem każdej z tych operacji jest nie tylko ograniczenie objętości żołądka, aby chory mógł spożywać mniejsze porcje, ale przede wszystkim wyłączenie z działania tej części żołądka, w której produkowana jest grelina, czyli tzw. hormon głodu. Są to jednak działania objęte kosztami, możliwością powikłań i nawrotów choroby. Dlatego też najważniejszym działaniem jest zapobieganie chorobie otyłości, a w przypadku wystąpienia nadwagi – jak najszybsza jej redukcja.
Do kogo zwrócić się po pomoc?
Warto zacząć od edukacji i zmiany nawyków żywieniowych, przy czym istotne jest, aby nie eksperymentować z różnorodnymi dietami, masowo promowanymi w mediach. Jadłospis i nowa dieta powinny być dostosowane indywidualnie, odpowiednio do potrzeb pacjenta i jego organizmu. Takie wsparcie można otrzymać u dietetyka, który profesjonalnie opracuje plan działania żywieniowego, nie rujnując przy tym zdrowia. Tylko osoby z odpowiednim przygotowaniem są w stanie prawidłowo ocenić stan pacjenta i jego potrzeby. Ten proces powinien być trwały – zdrowe nawyki żywieniowe powinny towarzyszyć pacjentowi cały czas, aby nie dopuścić do gromadzenia się nadmiaru energii, która będzie magazynowana w tkance tłuszczowej. Osoby zainteresowane tematyką zdrowego żywienia mogą podjąć kurs dietetyki klinicznej, zaś specjaliści zajmujący się zawodowo doradztwem żywieniowym – zdobyć po nim dodatkowe kwalifikacje.
Jeżeli otyłość jest znaczna, a dodatkowo pacjent zaczyna odczuwać kolejne dolegliwości, niezbędna jest wtedy konsultacja lekarska i szersza współpraca ze specjalistami – w tym również psychologiem, gdyż znaczna część błędów żywieniowych może wynikać z zaburzonych procesów postrzegania siebie, niskiej samooceny bądź nieprawidłowych reakcji na stres. Ważne jest, aby nie odkładać tego w czasie, by móc cieszyć się długim, aktywnym życiem w zdrowiu.
