IBS to angielski skrót od Irritable Bowel Syndrome, co po polsku oznacza zespół jelita drażliwego. To przewlekłe zaburzenie czynności przewodu pokarmowego, którego objawy można złagodzić odpowiednio dobranym planem żywieniowym. Sprawdź, jakie zmiany w diecie mogą wspierać komfort życia osób z IBS oraz jakie produkty wybierać, a które ograniczyć, aby czuć się dobrze.
Czym jest zespół jelita drażliwego ?
Zespół jelita drażliwego (IBS) to zaburzenie czynnościowe przewodu pokarmowego – oznacza to, że mimo braku widocznych zmian w budowie jelita jego praca jest zakłócona. Charakterystyczne dla tego schorzenia są nawrotowe dolegliwości ze strony jelit, które potrafią znacząco obniżyć komfort codziennego życia. Aby rozpoznać IBS, lekarze posługują się tzw. Kryteriami Rzymskimi IV, które jasno określają czas trwania i charakter objawów potrzebnych do postawienia diagnozy.
Do najczęstszych symptomów IBS należą między innymi:
- bóle brzucha;
- wzdęcia;
- zaparcia lub biegunki (lub naprzemiennie);
- uczucie niedokładnego wypróżnienia;
- nadmierne wytwarzanie gazów.
Kto najczęściej choruje na IBS?
Według artykułu „Recent advances in the treatment of irritable bowel syndrome” IBS dotyka od 9% do 16% populacji ogólnej, częściej występując u kobiet. W Polsce objawy zespołu jelita drażliwego mogą dotyczyć nawet około 13% dorosłych, czyli mniej więcej co ósmej osoby, natomiast dolegliwości najczęściej pojawiają się między 20. a 50. rokiem życia (portal.abczdrowie.pl).
ZAPISZ SIĘ JUŻ DZIŚ NA KURS DIETETYKI KLINICZNEJ I ROZWIŃ SWOJĄ WIEDZĘ Z ZAKRESU ŻYWIENIA!
Możliwe czynniki wywołujące lub nasilające IBS
Patogeneza IBS jest wieloczynnikowa i złożona. Wśród najczęściej wymienianych przyczyn tego zaburzenia mogą znaleźć się czynniki takie jak:
- przewlekły stres i zaburzenia osi mózg–jelita;
- nieprawidłowa dieta bogata w fermentujące węglowodany;
- zaburzenia mikrobioty jelitowej;
- nadwrażliwość trzewna (większa reakcja na rozciąganie jelita);
- zmieniona motoryka jelit;
- czynniki genetyczne i wcześniejsze infekcje jelitowe;
- zaburzenia hormonalne czy czynniki psychospołeczne.
Jak zdiagnozować IBS?
W odróżnieniu od chorób zapalnych jelit czy zmian organicznych, na IBS nie ma jednego specyficznego testu. Rozpoznanie jest stawiane zwykle jako „diagnoza przez wykluczenie”. Co to oznacza? Lekarz powinien wykluczyć inne przyczyny objawów – m.in.:
- celiakię;
- choroby zapalne jelit;
- zakażenia;
- nowotwory jelit.
Dopiero wówczas można rozważyć zespół jelita drażliwego. Dieta w tym przypadku to podstawa, ale ważne są również odpowiednia diagnostyka, stała obserwacja reakcji organizmu oraz współpraca z lekarzem i dietetykiem.
Kryteria rzymskie IV
Jak zostało opisane, IBS rozpoznaje się na podstawie tzw. kryteriów rzymskich IV. Mówią one, że ból brzucha musi pojawiać się co najmniej raz w tygodniu i utrzymywać się przez ostatnie trzy miesiące. Do tego dochodzą jeszcze minimum dwa dodatkowe objawy, do których zaliczamy m.in.:
- bóle związane z defekacją;
- zaburzenia w częstotliwości wypróżnień;
- zmiany w konsystencji stolca.
Dodatkowo symptomy muszą być obecne przez co najmniej 6 miesięcy od początku dolegliwości. Współpraca między gastroenterologiem a dietetykiem to podstawa – lekarz wyklucza inne choroby, a dietetyk pomaga opracować zbilansowany jadłospis przy jelicie drażliwym.
Objawy, które mogą sugerować poważniejsze choroby
Zespół jelita drażliwego, choć bywa bardzo uciążliwy, nie prowadzi do uszkodzeń odcinka jelitowego ani nowotworów. Jednak podobne objawy mogą pojawiać się również w przebiegu innych, znacznie poważniejszych schorzeń przewodu pokarmowego. Dlatego tak ważne jest, aby zwrócić uwagę na symptomy, które wymagają pilnej konsultacji lekarskiej i dodatkowej diagnostyki.
Do specjalisty należy się zgłosić, jeśli obok typowych objawów IBS występują te symptomy takie jak:
- krwawienie z przewodu pokarmowego;
- utrata masy ciała;
- niedokrwistość;
- nocne przebudzenia z bólem brzucha;
- gorączka utrzymująca się długo;
- objawy niedrożności.
Dieta na zespół jelita drażliwego – co może pomóc?
Nie istnieje uniwersalna dieta na zespół jelita drażliwego, ale są pewne zasady, które mogą pomóc w łagodzeniu objawów. Podstawowe zalecenia dietetyczne mogą obejmować czynniki takie jak:
- Regularność w jedzeniu – spożywaj 4-6 mniejszych posiłków dziennie, unikaj objadania się i długich przerw między posiłkami. Staraj się nie jeść posiłków bardzo obfitych lub ciężkostrawnych.
- Dieta eliminacyjna – ogranicza się potencjalnie drażniące pokarmy, a potem wprowadza je stopniowo, obserwując reakcje organizmu.
- Prowadzenie dziennika żywieniowego – zapisuj, co jesz i jakie objawy się pojawiają. W ten sposób łatwo dostrzeżesz wzorce i czynniki wyzwalające IBS. Reakcje bywają bardzo indywidualne.
Dieta dla zespołu jelita drażliwego. Co to jest FODMAP?
FODMAP to fermentujące węglowodany, które u osób z IBS często są słabo tolerowane. Mogą działać osmotycznie i ulegać rozkładowi w jelicie grubym, powodując wzdęcia, ból czy luźny stolec. Co ciekawe, u osób zdrowych produkty te mogą wręcz wspierać mikrobiotę jelitową i poprawiać jej równowagę (Gut, czasopismo BMJ, 2017). Sprawdźmy teraz, na czym polega ten model żywieniowy.
Etapy tej diety obejmują:
- Faza eliminacyjna – zwykle 4-6 tygodni unikania produktów bogatych w te składniki.
- Faza reintrodukcji – stopniowe wprowadzanie wykluczonych produktów jeden po drugim.
- Faza personalizacji (utrzymania) – pozostają tylko te artykuły, które nie wywołują objawów.
Samodzielne stosowanie tej diety wiąże się z ryzykiem niedoborów, dlatego wsparcie dietetyka pomaga uniknąć zbyt dużych restrykcji i zadbać o bilans. A jeśli chcesz poszerzyć swoją wiedzę, zajrzyj do oferty pid.edu.pl i wybierz Kurs Dietetyki Klinicznej, który obejmuje m.in. tematykę chorób układu pokarmowego, żywienia w zespołach złego wchłaniania oraz metod oceny stanu i sposobu przyjmowania posiłków przez klientów. To świetna propozycja dla osób, które chcą lepiej rozumieć, jak planować dietoterapię w IBS i innych schorzeniach.
Zespół jelita drażliwego – dieta. Co można jeść?
Jednym z ważniejszych elementów łagodzenia dolegliwości w zespole jelita drażliwego jest odpowiedni dobór produktów spożywczych. Trzeba pamiętać, że reakcje organizmu są indywidualne – to, co u jednej osoby powoduje nasilenie objawów, u innej może być dobrze tolerowane.
Produkty łagodne/często dobrze tolerowane obejmują głównie:
- biały ryż, ziemniaki;
- marchew gotowana, cukinia, dynia;
- banany (dojrzałe);
- mięso chude, drób, ryby;
- jajka;
- mleko bez laktozy, jogurty bezlaktozowe;
- tofu;
- wodę, herbatę ziołową (np. mięta).
Zespół jelita drażliwego – czego nie jeść?
Sprawdź poniższe zestawienie, które stanowi jedynie ogólną wskazówkę, którą najlepiej dopasować do własnych obserwacji lub konsultacji z dietetykiem.
Produkty, które najczęściej nasilają objawy IBS to między innymi:
- cebula, czosnek;
- fasola i rośliny strączkowe;
- jabłka, gruszki, arbuzy;
- mleko i produkty mleczne z laktozą;
- słodziki typu sorbitol, mannitol;
- produkty pszenne w nadmiarze;
- alkohole, napoje gazowane;
- ostre przyprawy;
- napoje z dużą ilością kofeiny.
Zespół jelita drażliwego – przepisy
Co gotować, jeśli cierpisz na zespół jelita drażliwego? Przepisy powinny być proste, lekkostrawne i oparte na składnikach dobrze tolerowanych przez większość osób z IBS. Dobrym wyborem są potrawy gotowane lub duszone, np. zupy krem z marchewki i dyni, risotto na bazie białego ryżu czy pieczony filet z kurczaka z cukinią.
Dobrze jest również sięgać po dojrzałe banany, jajka czy jogurty bez laktozy, które mogą stanowić bazę zdrowych i bezpiecznych posiłków. Podstawą jest jednak indywidualne podejście – każde danie trzeba dostosować do własnej tolerancji pokarmowej.
Jeśli szukasz inspiracji, sprawdź przepisy na zdrowe i delikatne posiłki przy wrażliwym żołądku i jelitach.
Jelito drażliwe – dieta, suplementacja i wsparcie organizmu
Oprócz diety i zmian w stylu życia niektóre osoby zmagające się z zespołem jelita drażliwego decydują się na wprowadzenie dodatkowej suplementacji. Nie zastępuje ona podstawowej terapii ani zaleceń lekarskich, ale w wybranych przypadkach może stanowić uzupełnienie działań wspierających pracę jelit.
Najczęściej stosowane formy wsparcia to między innymi:
- Probiotyki – wybrane szczepy, m.in. Bifidobacterium i Lactobacillus, mogą wspierać komfort jelit i równowagę mikroflory.
- Błonnik
- rozpuszczalny (np. babka płesznik / psyllium) jest zazwyczaj lepiej tolerowany i pomaga regulować rytm wypróżnień;
- nierozpuszczalny (np. otręby) u niektórych osób może nasilać objawy, takie jak wzdęcia czy bóle brzucha.
- Inne suplementy – enzymy trawienne, mięta pieprzowa czy olejek z kopru włoskiego bywają stosowane jako wsparcie, choć reakcja na nie jest indywidualna i nie u każdego obserwuje się podobny efekt.
Dieta dla zespołu jelita drażliwego to nie wszystko!
W IBS ogromne znaczenie ma nie tylko dieta, ale również codzienne nawyki związane ze stylem życia. To, jak radzimy sobie ze stresem, ile się ruszamy i jak śpimy, bezpośrednio wpływa na intensywność objawów. Zwróć uwagę na poniższe czynniki, którymi są:
- Stres – oś mózg-jelito odgrywa istotną rolę w regulacji pracy przewodu pokarmowego. Techniki relaksacyjne, takie jak medytacja, joga, głębokie oddychanie czy terapia poznawczo-behawioralna, mogą wspierać lepsze samopoczucie i zmniejszać napięcie.
- Aktywność fizyczna – regularny ruch, np. spacery, pływanie czy ćwiczenia o umiarkowanej intensywności, sprzyja lepszej pracy jelit i redukuje stres.
- Sen i regeneracja – dbanie o odpowiednią ilość i jakość snu wspiera zarówno układ nerwowy, jak i trawienny. Stały rytm dobowy pomaga w zachowaniu równowagi organizmu.
FAQ
Czy dieta przy jelicie drażliwym musi być restrykcyjna do końca życia?
Nie – restrykcje są tylko w fazie eliminacyjnej. Potem dieta jest personalizowana.
Ile osób zauważa poprawę po diecie low-FODMAP?
Badania pokazują, że przy IBS dieta low-FODMAP łagodzi objawy u około 50-75% pacjentów (APCZ UMK 2023, Gut 2022). Warto jednak pamiętać, że nie jest to złoty środek i nie u wszystkich przynosi takie same efekty.
Czy trzeba eliminować wszystkie produkty bogate w fermentujące węglowodany?
Nie – po fazie eliminacji następuje etap reintrodukcji, by sprawdzić tolerancję.
Czy każdy probiotyk jest dobry przy IBS?
Nie – znaczenie ma konkretny szczep. Najlepiej dobierać je ze wsparciem specjalisty.
Jak nauczyć się planować dietę przy zespole jelita drażliwego?
Najlepiej zrobić to z pomocą dietetyka klinicznego.
